اندیشه 7 - همسخن

اندیشه 7

خالد محمد خالد

تأکید خالد محمد خالد (1920) بر جدایی دین از سیاست با نوشتن کتاب «من هنا نبدأ» (سال 1950) و «أزمّة الحریة فی عالمنا» (سال 1964) .

او با به کارگیری واژه «کهانة» (که از روشنفکران غرب به استخدام گرفته بود و به معنی سلطه رجال دین در نظام حکمرانی بر مقدرات جامعه‏ای خاص است) آن را از دین نفی کرده و بین دین و کهانت تفاوتهای اساسی قائل شد از قبیل اینکه طبیعتِ دین، انسانیت است اما طبیعتِ کهانت انانیت، و یا اینکه دین، دموکراسی طلب است و انسانیت در آن با آزادی، امنیت و مساوات گره می‏خورد در حالی که کهانت در حکومت و خلافت دینی نمودار می‏شود.

خالد محمد خالد با بیان اوصافی از قبیل ابهام و پیچیدگی، عدم همراهی با عقل و سلب فرصت از آن، تکبر و خودپسندی، نقد ناپذیری و عدم پذیرش نصیحت، جمود طبع و همراهی با رکود برای حکومت و خلافت دینی، سرانجام می‏گوید که حکومت دینی در 99 درصد از موارد جزء آتش و آشوب نیست، بنابراین او عمر حکومت دینی را پایان یافته تلقی ‏کرده و همه جوامع را به جدا کردن کهانت از دین فرا می‏خواند (بین الاصالة والتغریب، ص 125 – 128).

او در کتاب «من هنا نبدأ» چنین می‏گوید: دولت مبتنی بر نظامی است که دائماً در برابر عوامل تطور و تغییر قرار می‏گیرد و از آن‏ها متأثر می‏شود و دائماً به جرح و تعدیل و هزیمت و سقوط همراه است، لذا چگونه می‏توانیم دین را در معرض این مهلکه‏ها قرار دهیم، در حالی که دین حقایق جاودانه غیر قابل تغییر است. دین همان نبوت و هدایت است نه حکومت و سلطنت، جدایی آن از سیاست بهترین عامل بقاء خلوص و طهارت آن می‏باشد. او دخالت پیامبر در بسیاری از امور سیاسی را بر اساس ضرورت‏های اجتماعی و اموری عارضی توجیه می‏کند (خالد، خالد محمد، من هنا نبذأ، ص 74 و 166 – 168).
دیگر چهره‏های شاخص سکولاریزم در مصر:

سلامه موسی، شبلی شمیل، فرح آنطون، فرج فوده و محمد احمد خلف اللَّه

سکولاریسم در ایران: دکتر سروش

بنیادهای راه‌بردی اندیشه سروش را می‌توان اصول زیر دانست:

1. تکیه بر عقلانیت و روش علمی؛

2. ایجاد و ترویج روی‌کرد سکولاریستی در دین؛
تأکید بر کثرت‌گرایی (پلورالیسم) دینی؛

3. ستایش لیبرال‌دموکراسی و دموکراسی غربی؛

4. عصری‌شدن دین؛

5. بومی‌کردن اندیشه‌های نسبیت معرفتی پوپر، تعدد قرائت‌ها و هرمنوتیک گادامر و نظرات نصر حامد ابوزید درباره وحی و نبوت.

در قرائت سروش از دین، غالباً دین به نفع مقولات جدیدی چون آزادی، دموکراسی، حقوق بشر، کثرت‌گرایی و... تفسیر می‌شود و در صورت لزوم هم ابایی ندارد که برخی از احکام شریعت به نفع آن مفاهیم کنار زده شود.

مجتهد شبستری

از دیگر چهره‌های این جریان می‌توان مجتهد شبستری و مصطفی ملکیان را نام برد. محمد مجتهد شبستری (متولد 1315، شبستر) پس از شهیدبهشتی، به مدت نه سال مسؤول مرکز اسلامی هامبورگ آلمان بود که به‌شدت از اندیشه تعدد قرائت‌ها و هرمنوتیک گادامر آلمانی متأثر است.

وی در سال 1376، کتاب «هرمنوتیک، کتاب و سنت» را منتشر کرد و در سال‌های بعد، کتاب‌های «ایمان و آزادی»، «نقدی بر قرائت رسمی از دین» و «تأملاتی در قرائت انسانی از دین» را انتشار داد که هر کدام به‌نوعی به مسأله هرمنوتیک پرداخته است.

تحت تأثیر نظریه هرمنوتیک فلسفی و برخی از دیدگاه‏های بنیان‏گذاران الهیات جدید مغرب زمین است (تأثیر از روش شلایر ماخر) (او در مقاله «سه قرائت از سنت در عصر مدرنیته» بعد از طرح دیدگاه کارل بارث، رودولف بولتمان و شلایر ماخر روش سومی را می‏پذیرد)

او وحی را تجربه دینی می‏داند و قرائتی پدیدارشناختی از اسلام را مطرح می‏کند و معتقد است با چنین قرائتی می‏توانیم مشکلات خود با مدرنیته را حل کنیم.

به نظر ایشان با قرائت پدیدار شناسانه تاریخی از ظهور اسلام می‏توان هر متنی را در زمینه تاریخی آن قرار داد و تفسیر کرد در نتیجه به تناسب امروز تغییرات زیادی را در احکام و حقوق و دیگر مسائل اسلامی می‏توان پدید آورد.

نو بودن مفاهیمی از قبیل حقوق اساسی، مدارا و تساهل، جامعه مدنی، جمهوریت، دموکراسی، مردم‏سالاری، و ....

مفاهیم فوق ارتباطی با مبانی فقهی و اندیشه سنتی دینی ندارند لذا از طریق آنها نه قابل اثبات‏اند و نه نقد

از نظر او عدالت مسأله اصلی قرآن و نه انتخاب یا انتصاب و یا شورا. این‏ها مربوط به شیوه‏ها است و اسلام تأکیدی بر روش‏ها و نوع نظام‏های حکومتی ندارد.

اسلام تأکیدی بر نوع حکومت ندارد هر چند بر ارزش‏های مربوط به حکومت از قبیل عدالت اصرار می‏ورزد.

از دین انتظار بیان امور ثابت و ارزش‏های مربوط به زندگی سیاسی می‏رود نه تعیین شیوه‏ها و ساختارهای نظم سیاسی که تغییرپذیراند.
مصطفی ملکیان

مصطفی ملکیان(متولد 1335، شهرضا) از صاحب‌نظران فلسفه غرب و هم‌چنین فلسفه اسلامی است که بسیاری از آرای فکری او هم‌چون دین حداقلی (حضور حداقلی دین در جامعه و سیاست)، قرائت اندیشه‌های متعدد از دین و ترویج سکولاریسم با افکار سروش و مجتهد شبستری هم‌خوانی دارد.
مهم‌ترین دیدگاه و دغدغه او، پروژه معنویت یا دین عقلانیت‌یافته! است

عده‌ای معتقدند که تئوری‌پردازی او در حوزه معنویت (معنویت از هر نوعی و هم‌چنین عدم توجه به شریعت) بستر را برای ورود جریان‌ها و فرقه‌های معنویت‌گرای شرقی و غربی مهیا ساخته است و معنویتِ مد نظر وی را معنویت شرقی از جنس معنویت بودایی می‌دانند. شاید بتوان کتاب «راهی به رهایی؛ جستارهایی در عقلانیت و معنویت»را مهم‌ترین کتاب ملکیان در این حوزه دانست.
ادعای جدید ملکیان

قرآن رساله پیامبر است و ما باید کتاب خودمان را داشته باشیم

وی چند روز پیش (15 اسفند ماه 1392) در سخنرانی خود با موضوع «اهمیت روش شناسی علوم انسانی» (که فایل صوتی آن نیز بر روی فضای مجازی قرار گرفته است) به صراحت قرآن را ساخته پیامبر(ص) دانسته و وجود دروسی مانند معارف اسلامی در دبیرستانها و دانشگاه های کشور را مورد ریشخند قرار می دهد. او در بخشی از افاضات خویش می گوید:

«در دانشگاه های اروپا مثل این درسهای عمومی که ما داریم، مثل درسهای معارف ما که خیلی ضرورت دارد (می خندد و حضار نیز می خندند)، آنها به دانشجویان خود تفکر انتقادی می آموزند.»

ملکیان در جایی دیگر با بیان این مطلب که «قرآن رساله پیامبر بود مرا رساله خود باید!» افاضه! می کند: قرآن کتاب پیامبر بوده است و ما باید با تفکر نقادانه و انتقادی کتاب خود را داشته باشیم!

وی می افزاید:«کسی که این گونه می اندیشد نباید جاسوس اینتلیجنت سرویس و... خطاب شود.» این اظهار وی نیز با خنده شاگردانش مواجه می شود. همچون دیگر روشنفکران هم پیاله خویش؛ فرهنگ ایرانی را نیز مورد تخطئه قرار داده و با انکار فرهنگ سلحشوری و شجاعت و اعتراض در ایران که حتی انگشت مستشرقین را به حیرت گزیده است، فرهنگ ایرانی را فرهنگ تسلیم می خواند که با انتقاد و نقد بیگانه است

وی در این بیان، همان حرفهای سروش و مجتهد شبستری درباره نزولی نبودن قرآن و زاییده ذهن پیامبر(ص) بودن آن را، تکرار و با وحیانی بودن قرآن می ستیزد.

او پس از توهین به اسلام، اتهام زدن به پیامبر اسلام(ص) با خالق قرآن دانستن ایشان، تحقیر دروس معارف اسلامی -به عنوان حداقل آشنایی که یک دانشجوی مسلمان ایرانی با علوم اسلامی باید داشته باشد- همچون دیگر روشنفکران هم پیاله خویش؛ فرهنگ ایرانی را نیز مورد تخطئه قرار داده و با انکار فرهنگ سلحشوری و شجاعت و اعتراض در ایران که حتی انگشت مستشرقین را به حیرت گزیده است (که شاهد آن دو انقلاب بزرگ مشروطه و انقلاب اسلامی است) آن را فرهنگ تسلیم می خواند! فرهنگی که به ادعای وی با انتقاد و نقد کردن، بیگانه است و از آن تحت عنوان «حافظه و تسلیم» سخن می گوید.
ملکیان سخنان شاذ خود را به اوج رسانده و می گوید که چیزی به نام اسلام وجود ندارد، آن چه هست مسلمین است! «غیر از مسلمانان چیزی به نام اسلام وجود ندارد. اسلام یک شبه واقعیت است.» او با این بیان خواسته است تا عمل کردن به اسلام را ناممکن جلوه داده و سپس راه را برای معنویت مسؤولیت‌گریز و تن پرورانه خود یا همان پروژه موسوم به «عقلانیت و معنویت» بگشاید. پروژه ای که اساس آن تقابل با دین و دین‌ورزی به عنوان امری مانع عقلانیت -به زعم باطل ملکیان- است.

قبلا بزرگانی ماند علامه جعفری و دیگران به خوبی پاسخ شبهاتی مانند تقابل تعبد و تعقل را داده در نهایتا اوج حرفهای شاذ خود را به اوج رسانده و می گوید چیزی به نام اسلام وجود ندارد، آن چه هست مسلمین است. «غیر از مسلمانان چیزی به نام اسلام وجود ندارد. اسلام یک شبه واقعیت است.».

اند و حتی اثبات نموده اند که آن چه تعبدی است، تعقلی هم هست. پاسخ به سایر شبهاتی که امثال ملکیان هر روز صادر می کنند نیز پیش از این داده شده است.

توهین به اسلام، مردم و فرهنگ ایرانی در طول شش ماه گذشته و پس از روی کار آمدن دولت جدید بارها و بارها توسط اشخاصی با گرایش های ملی ـ مذهبی و اصلاح طلبانه در تریبون ها و رسانه ها نزدیک به اصلاح طلبان مطرح شده است. زیر سؤال بردن ولایت حضرت علی(ع)، رد نص صریح قرآن درباره ارث بردن زنان، غیر انسانی خواندن حکم اسلامی قصاص نمونه های بارزی از هجمه به اصطلاح روشنفکران در طول این مدت بوده است. این موضوع در کنار سهل انگاری های نهادهای فرهنگی دولتی و غیردولتی، موجب بروز واکنش های متعدد از سوی علما و مردم شده است تا آنجا که رهبر معظم انقلاب در دیدار با نمایندگان مردم در مجلس خبرگان فرمودند: «بنده هم در این نگرانى [از مسائل فرهنگی] با شما سهیم هستم و امیدوارم که مسئولین فرهنگى توجه داشته باشند که چه می کنند. با مسائل فرهنگى شوخى نمی شود کرد، بى‌ملاحظگى نمی شود کرد؛ اگر چنانچه یک رخنه‌ى فرهنگى به‌وجود آمد، مثل رخنه‌هاى اقتصادى نیست که بشود [آن را] جمع کرد.»
کد مطلب: 349156